این نت در آواز دشتی می و لا تهیه شده‌است.
نت آتش دل آواز دشتی مرتضی نی‌داوود حسین پژمان بختیاری قمرالملوک وزیری
آتش دل
خواننده: بانو قمرالملوک وزیری آتش دل از پژمان بختیاری آهنگساز: مرتضی نی‌داود
اين ترانه را همایون شجریان در سال ۱۳۸۱ بازخوانی کرد.
آتشی در سینه دارم جاودانی عمر من مرگیست نامش زندگانی رحمتی کن کز غمـت جان مـی‌سپارم بیش از این من طاقت هجران ندارم کی نهـی بـر سـرم پـای ای پــری از وفــاداری شد تمام اشک من بس در غمت کرده‌ام زاری نوگلی زیبا بُود حـسن و جوانی عطر آن گل رحمت است و مهربانی ناپسـندیده بـود دل شکستن رشته‌ی الفت و یاری گسستن کی کنی ای پری ترک ستمگری؟ می‌فکنی نظـری آخر به چشم ژاله بارم گر چه ناز دلبران دل تازه دارد ناز هم بر دل من اندازه دارد هیچُ گر ترحمی نمی‌کنی بر حال زارم جز دمی که بگذرد که بگذرد از چاره کارم دانمت که بر سرم گذر کنی به‌رحمت اما
آن زمان که بر کشد گیاه غـم سر از مزارم از نظرهای تو بی‌مهری عیان است
جان‌گداز است آن نظر کارام جان است سیل اشکم با زبان بی‌زبانی
با تو گوید راز عشقم گر چه دانی
آتش دل (قمرالملوک وزیری)
برای تأییدپذیری کامل این مقاله به منابع بیشتری نیاز است. لطفاً با توجه به شیوهٔ ویکی‌پدیا برای ارجاع به منابع، با ارایهٔ منابع معتبر این مقاله را بهبود بخشید. مطالب بی‌منبع را می‌توان به چالش کشید و حذف کرد. (چگونگی و زمان حذف پیام این الگو را بدانید)
آتش دل یا آتشی در سینه دارم جاودانی، عنوان ترانه یا تصنیفی قدیمی با صدای قمرالملوک وزیری است که شعر ترانهٔ آن توسط حسین پژمان بختیاری (زاده ۱۲۷۹، درگذشت ۱۳۵۳ در تهران)، شاعر و ترانه سرای نامی ایران بر روی آهنگی از مرتضی نی داوود (زاده ۱۲۷۹ در تهران، درگذشت: ۱۳۶۹ درلس‌آنجلس)، سروده شده‌است. این ترانه نخستین بار با صدای قمر و در همراهی با نغمه تار آهنگساز آن (مرتضی خان نی داوود)، در سال ۱۳۱۵ خورشیدی و در محل گراند هتل تهران، واقع در خیابان لاله زار، اجرا شد.
از این تصنیف مرتضی نی داوود، که به گفته خود او بهترین آهنگ او محسوب می‌شود، بعدها اجراهای دیگری توسط خوانندگان دیگر نیز اجرا شد، که از آن جمله اجرای آن با صدای صدیق تعریف (زاده ۱۳۳۴ در سنندج) در سال ۱۳۷۸ خورشیدی در آلبوم ماه بانو (یادواره قمرالملوک وزیری)، و نیز اجرای همایون شجریان (زاده ۱۳۵۴ در تهران) در سال ۱۳۸۴ خورشیدی برای سریال رسم عاشقی اجرا شد و در نهایت سال ۱۳۸۹ با اجرای دیگری از ایشان به تنظیم مزدا انصاری در آلبوم شب جدایی منتشر شد.
نخستین عبارات این تصنیف، به عنوان یکی از شاخصترین کارهای قمرالملوک وزیری بر سنگ قبر او در گورستان ظهیرالدوله درج شده‌است.
محتویات
تاریخچه شکل‌گیری ترانه
در اردیبهشت ماه سال ۱۳۵۴ خورشیدی، مجله تماشا که نشریه‌ای وابسته به سازمان رادیو و تلویزیون ملی ایران و از جمله پرخواننده‌ترین نشریات کشور بود، با تلاش و پیگیری زیاد، با تنی چند از نزدیکترین یاران و همکاران و آشنایان بانو قمرالملوک وزیری، از جمله مرتضی نی داوود، عبدالله طالع همدانی و… مصاحبه‌هایی ترتیب داد، که هدف از آن ترسیم چهره‌ای واقعی از قمر، از شبکهٔ خاطره‌ها و کلاف سردرگم اسناد و یادبودها بود. در یکی از این مصاحبه‌ها، که تحت عنوان «بدری در کام خسوف» و در نشریه تماشا، مورخه روز ۲۰ اردیبهشت ماه سال ۱۳۵۴ به چاپ رسید، مرتضی نی داوود، ضمن بیان مطالب متعدد و متنوعی پیرامون قمرالملوک وزیری و آثار او، از دو ترانه قدیمی مرغ سحر و آتش دل، به عنوان دو تا از شاخصترین آثار مشترک خویش با قمرالملوک وزیری نام می‌برد و شرح مختصری در باب تاریخچه و نحوهٔ شکل‌گیری این دو ترانهٔ مشهور ارائه می‌کند. نی داوود می‌گوید:
… بیش از همه ملک الشعرای بهار بود که برای [کارهای مشترک] ما [با قمرالملوک وزیری]، ترانه می‌ساخت. پژمان بختیاری، احمدی، وحید دستگردی و مؤیدثابتی شاعر خراسانی، بعد از او [یعنی بهار] با ما همکاری داشتند…[از جمله در تصنیف مرغ سحر]، از روی آهنگ بنده، مرحوم ملک الشعرای بهار، این شعر را ساختند: «مرغ سحر ناله سر کن، داغ مرا تازه‌تر کن، بلبل پربسته ز کنج قفس درآ، نغمهٔ آزادی نوع بشر سرا…»، و قمر هم آن را خواند. این ترانه و آهنگ آن، بهترین و معروفترین ترانه و آهنگ زمان خودش شد. حتی حالا وقتی خودم آن را می‌شنوم، حظّ می‌کنم. اما همان‌طور که گفتم، غیر از مرحوم ملک، شادروان پژمان بختیاری هم با قمر و من همکاری داشتند و یک بار، ضمن اینکه بنده آهنگی می‌ساختم، مرحوم پژمان شعر آن را سرودند. آهنگ در مایه دشتی است و شعرش این است: «آتشی در سینه دارم جاودانی، عمر من مرگیست نامش زندگانی، رحمتی کن کز غمت جان می‌سپارم، بیش از این من طاقت هجران ندارم…»
از شرح ارائه شده توسط نی داوود پیداست که شعر تصنیف آتش دل، توسط پژمان بختیاری در حین ساخت آهنگ آن توسط مرتضی نی داوود سروده شده‌است. از قرائن و شواهد چنین برمی آید که ساخت شعر و ترانهٔ این تصنیف در سال ۱۳۱۵ خورشیدی صورت پذیرفته و نخستین اجرای آن، توسط قمرالملوک وزیری در همان سال، با تار مرتضی خان نی داوود و در محل گراند هتل تهران بوده‌است. همچنین مدتی بعد از این اجرا، اجرایی دیگر از این ترانه با صدای قمرالملوک و تار نی داوود توسط کمپانی هیزماسترویس بر روی صفحه گرامافون ضبط گردید که این نسخه خوشبختانه موجود و در دسترس می‌باشد.
مشخصات ترانه
آهنگساز: مرتضی نی‌داوود
شاعر: حسین پژمان بختیاری
دستگاه: شور (مایه دشتی)
نوازنده تار (در نخستین اجرا): مرتضی نی داوود
اجرای اول: سال ۱۳۱۵ توسط قمرالملوک وزیری با همراهی تار مرتضی‌خان نی‌داوود در گراند هتل تهران
سایر خوانندگان: تاج اصفهانی، صدیق تعریف، همایون شجریان، مهدیه محمدخانی، سالار عقیلی
جستارهای وابسته
مرغ سحر
منابع
شاپوری، بهروز. چهره‌های موسیقی ایران. چاپ دوم. تهران: کتابسرا، ۱۳۷۲.
آتش دل – قمر الملوک وزیری
نقد و بررسی‌ها
هنوز بررسی‌ای ثبت نشده است.