هستی (ترانه)
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
هستی یا رؤیای هستی عنوان ترانه یا تصنیفی قدیمی با صدای غلامحسین بنان است که با شعری از اسمعیل نواب صفا و بر روی آهنگی از حسینعلی ملاح اجرا گردیده‌است. این ترانه که از آن با عناوین دیگری همچون: نغمه هستی، قصه پرملال و… نیز یاد شده‌است، به خاطر آهنگ دلنشین و مضمون فلسفی شعر آن، یکی از شاخصترین و به یاد ماندنی‌ترین آثار غلامحسین خان بنان محسوب می‌شود.
بنابه اظهار خانم پری بنان، همسر غلامحسین بنان، این هنرمند در میان تصنیف‌های متعددی که اجرا کرده بوده، به تصنیف هستی بیش از سایر تصنیف‌ها و ترانه‌های خویش علاقه داشته و به خصوص در سالهای پایانی عمر خویش، به‌طور دائم و مکرر به این ترانه خود گوش می‌داده‌است.
درباره ترانه
سید اسماعیل نواب صفا، شاعر ترانه هستی، در کتاب خاطراتش که با عنوان قصه شمع انتشار یافته‌است، از ترانه هستی (رؤیای هستی) به عنوان یکی از بهترین و شاخصترین ترانه‌هایی که در دوران ترانه سرائیش سروده نام برده و در مورد آن می‌نویسد:
روانشاد ملاح دو آهنگ ساخته‌اند که شعر هر دو از من می‌باشد، یکی: سرود پولاد است و دیگری آهنگی در بیات اصفهان، که با مدولاسیون یا پرده گردانی یا یه اصطلاح مرکب خوانی، به سه گاه رفته و دوباره در بیات اصفهان یا خانه اصفهان بازگشته‌اند.
مقصود نواب صفا از سرود پولاد، به احتمال قوی همان سرودی است که به مناسبت افتتاح ذوب آهن (شرکت ملی فولاد ایران امروزی)، در اوایل دهه سی خورشیدی ساخته شد و توسط اندیشه که از خوانندگان مطرح آن روزگار بود، اجرا گردید.
نواب صفا همچنین درباره شعری که خود برای این ترانه ساخته‌است، می‌نویسد:
این شعر دارای مضمونی فلسفی است که برای بار نخست چنین مضمونی بر روی آهنگ توسط من ساخته شده‌است و قسمتی از آغاز آن را نقل می‌کنم:
هستی چه بود، قصهٔ پر رنج و ملالی
کابوس پر از وحشتی، آشفته خیالی
ای هستی من و مستی تو، افسانه‌ای غم افزا
کو فرصتی که تا لذتی بریم از شب وصالی
این اثر را بنان اجرا کرده و طبق اظهار همسرشان، خانم پری بنان، تنها تصنیفی بوده که خیلی دوست داشته و به خصوص در سالهای پایانی عمر، به آن گوش می‌کرده‌است.
نکته‌ای که نواب صفا دربارهٔ علاقهٔ فوق العادهٔ بنان به ترانه هستی، از قول همسر بنان مورد اشاره قرار داده‌است، موضوعیست که در جاهای دیگر نیز مورد تأکید قرار گرفته‌است. از جمله در مصاحبه‌ای که در شماره ۵۱ ماهنامه ادبستان (به سردبیری: سید احمد سام) با پری بنان (پریدخت آذر) صورت گرفته وی باز هم بر اشتیاق و علاقه غلامحسین بنان نسبت به این تصنیف خویش تأکید می‌کند و بیان می‌نماید که وی حتی در آخرین ماه‌های عمر خود، بارها با دیدگانی اشکبار به این ترانهٔ خود گوش می‌سپرده‌است.
مشخصات ترانه
خواننده: غلامحسین بنان
آهنگساز: حسینعلی ملاح
شاعر: اسمعیل نواب صفا
دستگاه: مرکب خوانی (بیات اصفهان، پرده گردانی به سه گاه و فرود دوباره به بیات اصفهان)
رهبر ارکستر (در نخستین اجرا): روح الله خالقی
تاریخ اجرای اول: اوایل دهه سی خورشیدی
این ترانه با ارکستراسیونی متفاوت از فربد لطیفی، توسط ارکستر گل‌های نوین 18 اسفند 96 در تالار وحدت با صدای علیرضا فریدونپور مجدد اجرا شد.
متن ترانه
هستی چه بود؟، قصهٔ پر رنج و ملالی
کابوس پر از وحشتی، آشفته خیال
ای هستی من و مستی تو، افسانه‌ای غم افزا
کو فرصتی که تا لذتی بریم از شب وصالی؟
ز هستی، نصیبم بود درد بی‌نهایت
چنان نی، ندارم سر شکوه و شکایت
چرایی غمین، اقامت گزین به درگاه می‌فروشان
گریز از محن، چو من ساغری بزن، ساغری بنوشان!
هستی چه بود؟، قصهٔ پر رنج و ملالی
کابوس پر از وحشتی، آشفته خیالی
ای دل، چه ز جانم خواهی؟، ای غم ، ز چه جانم کاهی؟
ترسم که جهانی سوزد، از دل چو بر آرم آهی
به دلم نه هوس، نه تمنا باشد، چه کنم که جهان همه رؤیا باشد!
بگذر ز جهان همچون من، افشان به جهانی دامن
بزمم سیه اما سازم جمع دگران را روشن
هستی چه بود؟، قصهٔ پر رنج و ملالی
کابوس پر از وحشتی، آشفته خیالی
ای هستی من و مستی تو، افسانه‌ای غم افزا
کو فرصتی که تا لذتی بریم از شب وصالی؟
منابع
نواب صفا، اسماعیل. قصه شمع. چاپ دوم. تهران: البرز، ۱۳۷۷.
صبور، دکتر داریوش (ویراستار). از نور تا نوا (یادنامه غلامحسین بنان، استاد آواز ایران). چاپ اول. تهران: دنیای کتاب و کتابفروشی تاریخ، ۱۳۶۹.
کتاب از یاد رفته اسماعیل نواب صفا همراه با نت انتشارات پیکان
گزیده اشعار اسماعیل نواب صفا
فریاد سرود و تصنیف و ترانه
پیشگفتار
ویژگی تصنیف ها و ترانه های نواب صفا
چند نکته پیرامون گردآوری ترانه های این مجموعه
ه نکاتی پیرامون نت های این مجموعه
ترانه ها
دنیای من ماهور مجید وفادار خواننده دلکش
بی اثر همایون
خاکستر من ابوعطا مجید وفادار دلکش
بنده عشق شور مجید وفادار دلکش
رویای شیرین بیات ترک مجید وفادار دلکش
نسیم عاشق چهارگاه مجید وفادار ناهید سرافراز
صیاد من مجید وفا داریوش رفیعی
رویای شاعر مهدی خالدی دلکش
داغ لاله چهارگاه مهدی خالدی
بوسه وی
اشک و آه اصفهان مهدی خالدی
قهر عاشق اصفهان مهدی خالدی
آمد نوبهار اصفهان مهدی خالدی
ناله دل مهدی خارجی
قصه بی حاصل همایون مهدی خالدی
بوسه جاوید محور مهدی خالدی
بگذریم در سوگ صبا سه گاه مهدی خالدی
آهنگی در مواد نواب مهدی خالدی عهدیه
آیین وفا شوشتری منصوری مهدی خالدی پروین
دیشب که تو در خانه ما آمده بودی مهمان افشاری مرتضی محجوبی
که شب ها در دشتی مرتضی محجوبی
صفا بازار ساقی دشتی مرتضی محجوبی
باصفا شد سگا مرتضی محجوبی
مستی عاشقان چهارگاه روح الله خالقی
بی خبر دشتی حسین یاحقی
جوانی افشاری حسین یاحقی
آشفته اصفهان پرویز یاحقی
موج شور پرویز یاحقی
پر بسته ابوعطا پرویز یاحقی
بهاره تو ماهور پرویز یاحقی
بخت بیدار بیداد همایون پرویز یاحقی
سکوت غم ابوعطا پرویز یاحقی
رفته ابوعطا پرویز یاحقی
بهشت من چهارگاه پرویز یاحقی
عکس من اصفهان پرویز یاحقی
مهرآفرین اصفهان پرویز یاحقی
من و سفر ماهور پرویز یاحقی
برق آرزوها دشتی پرویز یاحقی
جشن گل ها
ناله شبگیر همایون پرویز یاحقی
گرمی عشق چهارگاه پرویز یاحقی
افسانه ما بیات ترک یاحقی
شکسته پر افشاری پرویز یاحقی
دفتر دانایی ابوعطا پرویز یاحقی
ای امید دل من کجایی شور پرویز یاحقی
حبیب الله بدیعی
کجا میروی همایون حبیب الله بدیعی
در آتشم همایون حبیب الله بدیعی
اشکین گرم دشتی حبیب الله بدیعی
صبح خندان دشتی حبیب الله بدیعی
نقش غم شور حبیب الله بدیعی
دنیای اشک اصفهان حبیب الله بدیعی
دیگر چه خواهی اصفهان حبیب الله بدیعی
گلریزان اصفهان حبیب الله بدیعی
موج آرزوها سه گاه حبیب الله بدیعی
نشسته در هر چمنی سه گاه حبیب الله بدیعی
زندگی من حبیب الله بدیعی
امتحانم کن اصفهان حبیب الله بدیعی
روزگار بگذشته اصفهان علی تجویزی
هستی سوز ابوعطا علی تجویدی
حسرت نصیب ابوعطا علی تجویدی دی خدایا چه کنم حدیث ناتمام افشاری علی تجویدی
ضربی ابوعطا ابوعطا علی تجویدی
شور علی تجویدی
نیلوفر اصفهان عباس شاپوری
تک درخت بی پناه همایون عباس شاپوری
گلشن هستی همایون عباس شاپوری
قبله ناز دستگاه عباس شاپوری
رویای من چهارگاه عباس شاپوری
چه می‌خواهی خاموشی شور عباس شاپ
روز بی فردا چهارگاه انوشیروان روحانی
مرمر اصفهان انوشیروان محمود روحانی
غنچه اصفهان انوشیروان روحانی
ناز همایون انوشیروان روحانی
پرستوی من ماهور انوشیروان روحانی
برق نگاهی ماهور انوشیروان روحانی
مجنون تو اصفهان روحانی
حدیث مهر و وفا دشتی روحانی
شب سیاه ابر پاره پاره درستی روحانی
سکوت جاودانه همایون انوشیروان روحانی
چه کنم اصفهان همایون خرم
عشق بی پایان اصفهان همایون خرم
ناظر به درستی جواد لشکری
درد آشنا شور جواد لشکری
ابوعطا جواد لشکری
زلف یار ماهو جواد لشکری
ارمغان طبیعت ماهور جواد لشکری
مرو اصفهان جواد لشکری
سرنوشته من چهارگاه جواد لشکری
بیا ای ساقی اصفهان زرین پنجه
بخت بیدار منی شور اکبر محسنی
رویای هستی مرکب اصفهان و سه گاه حسینعلی ملاح
رفتی و باز آمدی سه گاه جواد بدیع زاده
من و تو دیشب پگاه
کبوتر بهشتی چهارگاه حسین صمدی
گله از تو همایون حسین صمدی
بخت گم شده چهارگاه امین الله رشیدی
گل پرپر همایون فخری ملک پور
جدایی شوشتری منصوری نواب صفا
مؤلف: اسماعیل نواب‌صفاناشر: پیکانزبان: فارسیرده‌بندی دیویی: 8fa1.62سال چاپ: 1381نوبت چاپ: 1تیراژ: 3000 نسخهتعداد صفحات: 554قطع و نوع جلد: رحلی (سلفون)شابک 10 رقمی: 9643281531شابک 13 رقمی: 9789643281533
نت ایران جوان آلفرد ژان باتیست لومر
این نت در آواز دشتی لا تهیه شده‌است.
ایران جوان (سرود)
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
دسته موسیقی سلطنتی ناصرالدین شاه
سلام شاه
نخستین سرود ملی ایران که در ۱۲۸۴ ه.خ در تهران اجرا و ضبط شده‌است.
سلام شاه
نخستین سرود ملی ایران که پیرامون ۱۲۸۹ ه.خ در استانبول اجرا و ضبط شده‌است.
قطعهٔ سرود ایران جوان یا وطنم که نخستین سرود ملی ایران نامیده شده[۱] قطعه‌ای موسیقی بدون کلام با نام سلام شاه بوده‌است که توسط موسیو لومر فرانسوی (موسیقیدان نظامی اعزامی به ایران در دورهٔ قاجار) (۱۲۵۲ ه.خ) ساخته شده‌است.
ناصرالدین شاه قاجار پیش از نخستین سفرش به اروپا در سال ۱۸۷۳ م (برابر ۱۲۵۲ ه.خ و ۱۲۹۰ ه.ق) دستور ساخت مارشی را به آلفرد لومر استاد فرانسوی موسیقی دارالفنون می‌دهد که در دیدارهای رسمی شاه در کنار سرودهای ملی دیگر کشورها نواخته شود. این مارش بی‌کلام، «سلام شاه» نامیده شد و در مراسم‌های رسمی به جای سرود ملی ایران به کار رفت و به همین دلیل اروپاییان از آن به عنوان سرود ملی ایران یاد کرده‌اند.[۲][۳] این آهنگ در دورهٔ مظفرالدین شاه قاجار بر روی صفحه ضبط شد و وقتی شاه برای سلام رسمی به تخت مرمر می‌آمد و بر تخت می‌نشست دستهٔ موزیک این آهنگ را اجرا می‌کرد و این کار تا دورهٔ محمدعلی شاه قاجار معمول بود. بر روی برچسب صفحهٔ گرامافون این سرود عنوان «سلام شاه با سلامتی، ارکس شاهی به‌فرمان مسیو لمر ژنرال» درج شده‌است. نت این سرود در آرشیو ملی فرانسه موجود است.[۴][۵]
در ۱۳۸۴ ه.خ بیژن ترقی بر روی اجرای جدید این قطعه که توسط سیاوش بیضایی ساخته شده بود[۶] شعری سرود و این کار برای اولین بار توسط ارکستر ملل به رهبری پیمان سلطانی در تالار وحدت اجرا شد که خوانندهٔ آن سالار عقیلی بود.[۱]
در اسفند ۱۳۹۴ شهرام ناظری در آلبوم خود به اجرای دوباره این اثر به عنوان «خاطره‌ای ماندگار در حافظه جمعی ایرانیان» پرداخت.
متن سرود
نامِ جاوید وطن صبحِ امید وطن
جلوه کن در آسمان همچو مهرِ جاودان
وطن ای هستیِ من شور و سرمستیِ من
جلوه کن در آسمان همچو مهرِ جاودان
بشنو سوزِ سخنم که هم‌آوازِ تو منم
همهٔ جان و تنم وطنم وطنم وطنم وطنم!
بشنو سوزِ سخنم که نواگر این چمنم
همهٔ جان و تنم وطنم وطنم وطنم وطنم!
همه با یک نام و نشان به تفاوتِ هر رنگ و زبان
همه شاد و خوش و نغمه‌زنان ز صلابتِ ایران جوان
به اصالت ایران کهن ز صلابتِ ایرانِ جوان
حاشیه‌ها
پس از این که این سرود مورد اقبال عمومی قرار گرفت اختلاف‌نظرهایی دربارهٔ آن میان برخی از اعضای جامعه موسیقی ایران پدید آمد. پیمان سلطانی رهبر ارکستر ملل ایران در آغاز در مصاحبه‌ای کوتاه با روزنامهٔ جام جم این سرود را «نخستین سرود ملی ایران» و «میراثی به‌جامانده از دوران قاجار» خواند،[۷] ولی مدتی بعد مدعی شد که این سرود به هیچ وجه سرود ملی ایران نبوده‌است و از بازخوانی این اثر در محافل دیگر ابراز نارضایتی کرد و خود را خالق «ایران جوان» معرفی نمود.[۸][۹] او همچنین در مصاحبه‌ای دیگر عنوان کرد که حدود ۱۲ سال است که بر روی تصنیف‌هایی با تم ملی و میهنی تحقیق می‌کند و منظورش از «نخستین سرود ملی ایران» این بود که این قطعه در میان دیگر قطعه‌های پروژه‌ای که روی آن کار می‌کرد نخستین سرود ملی و میهنی‌ای است که ساخته شده‌است.[۱۰]
از سوی دیگر سیاوش بیضایی که تنظیم مجدد مارش سلام شاه را انجام داده بود، خود را پس از هنرمندان درگذشته یعنی آلفرد لومر و بیژن ترقی، تنها وارث در قید حیات این اثر هنری معرفی نمود و از بی‌توجهی برخی از اعضای جامعه موسیقی به حقوق مادی و معنوی یکدیگر ابراز نارضایتی نمود.[۱۱] منوچهر صهبایی که اواخر سال ۱۳۸۶ به مدت ۶ ماه رهبری ارکستر سمفونیک تهران را بر عهده داشت در نامه‌ای به رئیس دفتر موسیقی وزارت ارشاد با اشاره به تحقیقات فراوانش برای پیدا کردن و جمع‌آوری اولین سرودهای ملی ایرانی و آثار مشابه، ثبت این اثر توسط پیمان سلطانی و اجرای آن را خیانت در امانت دانست. وی مدعی شد که این مجموعه را به‌طور امانت به سلطانی داده‌است و او در مورد تنظیم اثر و انتشار اثر با او هیچ مشورتی نکرده‌است.
پیمان سلطانی، رهبر ارکستر ملل ایران نیز در پاسخ نامه‌ای که به رئیس دفتر موسیقی وزارت ارشاد نوشت ضمن رد اتهام خیانت در امانت، آثار گذشتگان را متعلق به یک فرهنگ و یک ملت دانست و اظهار داشت این آثار چه به صورت نت یا شنیداری در آرشیوهای خصوصی، آرشیو رادیو، آرشیو هنرستان و… یا در صفحات قدیمی موجود هستند.[۱۲]
شهرام ناظری در مورد اجرای ایران جوان در گفتگو با روزنامهٔ ایران گفت:
قطعه بدون کلام سرود ایران جوان یا وطنم نخستین بار در دوره قاجار توسط موسیو لومر فرانسوی ساخته شده اما چند سال قبل آقای «پیمان سلطانی» یکی از موزیسین‌های ما همت کرد و این آهنگ کوچک و مختصر را به یکی از بزرگان و عزیزان ادبیات و فرهنگ کشور یعنی «بیژن ترقی» داد و وی هم شعر زیبای ایران جوان را روی آن گذاشت. من و پیمان سلطانی چهار سال قبل از اینکه این کار توسط خواننده دیگری خوانده و پخش شود با هم قرار گذاشتیم که تمامی سرودهایی که از دوره قاجار تا امروز در مورد ایران ساخته شده را دومرتبه احیا کنیم و در نتیجه با هم تعهد کردیم و یک قرارداد بسته شد. سرود «ای ایران» و سروده‌های دیگری که قبلاً موسیقیدانان ایران مثل مین باشیان، کلنل وزیری و دیگران ساخته بودند هم جزو این سرودها قرار داشت. ما قرار بود که تقریباً حدود ۱۴ سرود به جا مانده از دوره قاجار تا به امروز را مجدداً اجرا کنیم. از طرفی قرار شد در نخستین مرحله چند تا سرود که یکی از آنها ایران جوان بود در کنسرتی در حدود یکسال بعد ارائه شود. در این فاصله من به آمریکا رفتم منتها نزدیک به کنسرت متأسفانه به دلیل مسئله‌ای که آنجا برایم پیش آمد نتوانستم به کشور مراجعت کنم. در نتیجه پیمان سلطانی تماس گرفت و گفت تمامی تدارکات و کارهای مربوط به کنسرت انجام شده و می‌بایست کنسرت سر موعد مقرر برگزار شود من هم گفتم سعی می‌کنم خودم را برسانم اما مقدور نشد. از آنجا که گروه وی در صورت لغو کنسرت دچار ضرر و زیان زیادی می‌شد ایشان به من گفت اگر از نظر شما اشکالی ندارد این یک شب کنسرت توسط خواننده دیگری اجرا شود تا شما برگردی و برنامه اصلی اجرا شود و من پذیرفتم و نهایتاً آقای سالار عقیلی کار را اجرا کرد و همان یک شب کار در کشور پخش شد. اتفاقاً یکی از شانس‌های زندگی هنری آقای عقیلی همین موضوع بود چون ایشان قبلاً آثار زیادی را اجرا کرده بود ولی هیچ‌کدام به اصطلاح نگرفته بود اما یکدفعه این اثر، او را مطرح کرد و البته این خواست خدا بود چراکه گاهی وقت‌ها شانس و زندگی برای یک هنرمند با یک اتفاق رقم می‌خورد.
منابع
«ساخت اولین سرود ملی ایران توسط بیگانگان». روزنامه شرق. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ ژانویه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۳.
* آدوی‌یِل، ویکتور (۱۳۵۳). ترجمهٔ حسینعلی ملاح. «موسیقی نزد ایرانیان (1885 میلادی)». هنر و مردم (۱۴۸): ۴۰–۵۱. دریافت‌شده در ۲۰۱۴-۰۲-۲۱.
* پیِمونتِسه، آنجلو م. (۱۳۵۳). ترجمهٔ خسرو فانیان. «یک مأخذ تاریخی دربارهٔ تاریخ قاجاریه». بررسی‌های تاریخی (۵۰): ۳۵–۷۰. دریافت‌شده در ۲۰۱۴-۰۲-۲۱.
«دارالفنون موسیو لومر و اولین سرود ملی ایران ۲». گفتگوی هارمونیک.
«دارالفنون موسیو لومر و اولین سرود ملی ایران ۱». گفتگوی هارمونیک.
«نخستین اجرای ارکستر ۸۰ نفرهٔ ملل در تالار وحدت». مؤسسهٔ همشهری. ۹ مهر ۱۳۸۴. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۵ مه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۵ اردیبهشت ۱۳۹۴.
«نخستین سرود ملی ایران نواخته می‌شود». مؤسسهٔ جام جم. جام جم آنلاین. ۱۲ آذر ۱۳۸۵. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ اوت ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۱ مهر ۱۳۹۳.
«نامهٔ پیمان سلطانی به دریا دادور». گفتگوی هارمونیک. ۱۳ بهمن ۱۳۸۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ مهر ۱۳۹۳. دریافت‌شده در ۱۱ مهر ۱۳۹۳.
کرمانی، حسین (۲۶ مارس ۲۰۱۱ (۶ فروردین ۱۳۹۰)). «قطعهٔ ایران جوان، اولین سرود ملی ایران نیست». دویچه‌ولهٔ فارسی. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ مهر ۱۳۹۳. دریافت‌شده در ۱۱ مهر ۱۳۹۳. تاریخ وارد شده در |تاریخ انتشار= را بررسی کنید (کمک)
«شهرام ناظری سرود ایران جوان را می‌خواند» مقدار |نشانی بایگانی= را بررسی کنید (کمک). خبرگزاری مهر. ۳۱ شهریور ۱۳۸۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ مهر ۱۳۹۳. دریافت‌شده در ۱۴ مهر ۱۳۹۳.
«داستان یک سرود». رادیو کوچه. ۱۸ مهر ۱۳۸۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۲ اکتبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۲ مهر ۱۳۹۳.
«اختلاف صهبایی و سلطانی بر سر نخستین سرودملی ایران». همشهری آنلاین.
