⁨نت شیرعلی‌مردان‌خان بختیاری

توضیحات

⁨⁨نت شیرعلی‌مردان‌خان بختیاری آوانگاری نیما فریدونی
نت و آهنگ شیرعلی مردان بختیاری
این نت در آواز دشتی مایه‌های سی و لا تهیه شده‌است.

لری شیر علی مردون

آهنگ شیرعلی مردان (علی مردان خان چهارلنگ بختیاری).mp4

علی‌مردان‌خان (معاصر)
علی مردان خان چهارلنگ بختیاری
درگذشت ۱۳۱۳ زندان قصر، تهران
نام‌های دیگر شیر علیمردون
سال‌های فعالیت مبارزه مسلحانه (۱۳۱۳–۱۳۰۸)
نقش‌های برجسته چهار لنگ بختیاری
لقب شیرعلی مردان
همسر بی بی عروس
فرزندان نداشت
والدین علیقلی خان چهارلنگ و بی‌بی مریم بختیاری
علی‌مردان‌خان از رؤسای ایل چهارلنگ بختیاری در منطقه چنارود فریدن استان اصفهان ایران بود که با ارتش رضاشاه درگیری داشت.[۱] علی مردان خان در سال ۱۳۰۸ تا ۱۳۱۳ به مدت ۵ سال مبارزه مسلحانه داشت. وی از طایفهٔ مَمصالح یا محمود صالح بود که این طایفه از شش تیره بنام‌های: اُورَش، مُمجِلاردین (محمدجلال الدین)، آل دَویت (عالی داوود)، آدِگار، قُلی و کافِلی تشکیل شده‌است. وی در آن زمان در منطقه که هم‌اکنون جز شمال غرب استان اصفهان و فریدن در روستایی به نام چهل چشمه زندگی می‌کرد همچنین بناهایی در روستای اورگان بنا نمود که امروزه به عنوان یک بنای دولتی در این روستا مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما این روستاها در منطقه‌ای واقع شده که ان را می‌توان حد فاصله چهار لنگ و هفت لنگ نامید. در ضمن می‌توان اشاره کرد که طایفه ممصالح این مکان را به عنوان اییلاق خود انتخاب کرده و در زمستان‌ها به گرمسیر خوزستان مهاجرت می‌کردند.
پیشینه
علی مردان خان فرزند علیقلی خان چهارلنگ و علیقلی خان پسر محمد علی خان اوّل (که در سال های۱۲۶۷ تا ۱۲۷۱ ه‍.ق علیه حکومت ناصرالدین شاه قاجار به مبارزه برخاست) پسر الله کرم خان پسر محمد حسین خان پسر ابدال خان (رهبر قیام بختیاری بر علیه آقامحمدخان قاجار در سال۱۱۹۹ ه‍. ق) و از نوادگان علیمردان خان اول (نایب السلطنه ایران بعد از نادرشاه و قبل کریم خان زند) از طایفهٔ محمود صالح یکی از شاخه‌های بزرگ چهارلنگ بود. مادرش بی بی مریم، معروف به سردار مریم بختیاری دختر حسینقلی خان ایلخانی بختیاری بود. بی بی مریم در جنگ اول جهانی که بخش‌هایی از ایران اشغال و زیر نفوذ نیروهای استعمارگر روسی و انگلیسی قرار گرفته بود، به طرفداری از نیروهای آلمان و عثمانی و علیه نیروهای اشغالگر روس و انگلیس قیام کرد.
پدرش در بین طوایف زیادی از چهارلَنگ و در بین هفت لَنگ‌ها نیز جایگاه خاصی داشت و مادر شجاعش بی‌بی مریم به سردار مریم بختیاری شهرت داشت. بی‌بی مریم فرزند یکی از سران بختیاری بود که به دست پسران ناصرالدین شاه (سلطان مسعود میرزا ملقب به ظل‌السلطان) کشته شد.
پدرش در جوانی در اثر توطئه‌ای فامیلی وفات یافت. علیمردان خان، کودکی خود را نزد مادر بزرگ مادریش بی بی فاطمه چهارلنگ کیانرثی (دختر علیرضا خان کیانرثی عموزاده محمدتقی خان چهارلنگ اولین ایل خان مقتدر بختیاری و از نوادگان دختری علیمردان خان چهارلنگ محمودصالح (نایب السلطنه)) و همچنین دایی‌های خود علیقلی خان سردار اسعد و خسروخان سردار ظفر گذراند و به مکتب رفت. در جوانی، از سواران بختیاری در قیام مشروطه بود. در سال ۱۳۰۲ خورشیدی بعد از مجزا شدن طوایف چهارلنگ از هفت لنگ به همراه برادر خود محمد علی خان به عنوان رؤسای این طایفه تعیین گردیدند. علیمردان خان پس از چندی علیه دولت رضاشاه شورید و بختیاری و شمال خوزستان را تصرف کرد اما نهایتاً با تهاجم ارتش و پا در میانی دیگر خوانینِ بختیاری پس از یکسال جنگ در قهفرخ، فرخ شهر کنونی حاضر به صلح و تسلیم شد و به زندان قصر منتقل گردید. سرانجام در سپیده دم سال ۱۳۱۳ خورشیدی و برخلافِ امان نامه‌ای که رضاشاه صادر کرده بود در برابر جوخه اعدام قرارگرفت.
مرگ علیمردان خان تأثیر زیادی بر ایل بختیاری گذاشت تا حدی که دلیری‌های او در میدان جنگ به میانِ مثلها و شعرهای بختیاری نیز راه یافت و آهنگسازان برای او ترانه شیرعلیمردان را ساختند.
علیمردان خان به همراه سایر بزرگان بختیاری، برای جلوگیری از انحراف مشروطه از مسیر واقعی و ملی، مبارزه با دیکتاتوری، جلوگیری از طرح استانی شدن به منظور چند تکه کردن سرزمین بختیاری، و نیز اسکان اجباری و خلع سلاح عشایر مدافع مرزهای ایران و به ویژه طرح متحدالشکل کردن لباس ایرانیان به شدت مخالف بودند.
علی مردان خان در کلام نویسندگان
درسپیده دم یکی از روزهای اسفند ۱۳۱۳ حیاط زندان، در وسط سنگ‌فرش حیاط چوبه داری دیده می‌شد؛ که در فاصله معینی تعدادی نظامی مسلح در حالیکه تفنگهای خود را آماده شلیک می‌کردند، جهت اجرای مأموریت حکم اعدام صف کشیده بودند. زیرا علیمردان خان بختیاری محکوم به مرگ شده بود.
سید جعفر پیشه‌وری از قول یکی از زندانبانان که شاهد اعدام آن سر کرده بختیاری بود می‌نویسد: در آخرین لحظاتی که می‌خواستند وی را به چوبه دار ببندند کلاه پهلوی خود را به نشان نفرت از رژیم پهلوی مچاله کرد و دور انداخت و صدای رسایش که می‌گفت زنده باد ایران و آزادی با صفیر چند گلوله خاموش شد و لحظاتی بعد جسد بیجان مردی که دلی چون شیر و عزمی پولادین داشت و در میدان‌های جنگ هیچ رزمنده‌ای پشت او را ندیده بود دمر بپای چوبه دار بر زمین در غلطید.
علی مردان خان در شعر شاعران
محسن پزشکیان:
برگ بلوط‌ها از پِشِنگه باروت
مُشبک است
آن کیست
راه بر نفسِ تنگه بسته؟
آن کیست
رِکه کرده
از کُچه بلند؟
وقتی دهان سنگرش از چهچهٔ گلوله تهی ماند
دلم رُمبید
که را دلی است که در نعش شیر علی نگاه کند؟
آن سوی سنگ پوزه‌های مورب
آن سوی آفتاب
آنجا که کرکسان
قیقاج می‌زنند
مگر نعش شیر علی افتاده‌است؟
که را دلی است که در نعش او نگاه کند؟
جز بی عروس
که توریِ سپید را
از سر هنوز نگشوده‌است؟
بی عروس!
نعش شیر علی را
از زیر آفتاب
بردار
مرثیه بختیاری
تفنگ علیمردون هم باز صدا کرد سرهنگ کُله پوستی هنگ بِلا کرد
تفنگ علیمردون هم باز قُرمنید سرهنگ کله پوستی چادر رُمنید
بی عروس کل ایزنه کل بساکی سَنگران خین گِرِد تا کفت خاکی
بی عروس تو کل بزن کل بساکی تفنگچی زِ مَمصالح سُوار ز راکی
شُمشیر علیمردون طلای بی غَش به زمین بِرچ ایزنه به آسمون تَش
نظامی کله پوستی لنگا مَلاری نی تری جنگ بُکُنی وا بختیاری
طیاره بال بال کنه سر کوه وِردُون اسم شانه کور کنه شیر علی مردون
طیاره بال بال کنه سر کوه فردون شُمشیرم به گِـل زنم سی کل ایرون
دودر گل سی کشتنم پلان بریدن گویلم ز داغ مو کمر بریدن
بالونا بالا هوا بالا تنیده ددویل محمد علی پلا بریده
کُجه تیپ کُجه سپاه کُجه فراشُم ره بدین دام و ددوم بیان سر لاشم
بیست و چهار تیر خَردُمه هنی بهوشم لیکه دام و ددوم اوید به گوشم
سِر تنگ تاته تنگ تانک و زره پوش ما بین شال و قوا خین ایزنه جوش
پانویس
در تاریخ بختیاری علی مردان خان (اول) دیگری هم وجود داشته که جد شیرعلیمردان (دوم) محمودصالح می‌باشد. علی مردان خان اول بعد از افشاریه با تصرف خوزستان و لرستان و اصفهان و فارس و دیگر نواحی مدعی تاج و تخت سلطنت بود و به نیابت از ابوتراب صفوی (شاه اسمائیل سوم) نایب السلطنه ایران شد، اما پس از کشمکشهایی با کریم خان زند و طی نبردهایی با وی، در چهار محال توسط گماشتگان کریم خان زند ترور شد.[نیازمند منبع]
منابع
در تاریخ ایل بختیاری علی‌مردان‌خان دیگری هم مشهور شده که پس از مرگ نادرشاه، نایب السلطنه ایران بودو پس از نزاع‌های با کریم خان زند، در چهارمحال بختیاری ترور شد.
حماسه زاگرس، مصطفی علیزاده گل سفیدی
ترجمه فارسی و متن ترانه شیر علی مردون
شمشیر علی مردون
شمشیر علی مردون، طلای بی غش
به زمین برچ ایزنه به آسمون تش
(و ممدلی شیر علی مردون)
تفنگ علی مردون هم باز صدا کرد
سرهنگ کله پوستی هنگ بلا کرد
(و ممدلی شیرعلی مردون)
تفنگ علیمردون
تفنگ علیمردون، هم باز غرمنید
سرهنگ کله پوستی، چادر رمنید
(و ممدلی شیرعلی مردون)
بی عروس تو کل بزن، تا مو کنم جنگ
شمشیرم به گل زنم، سی ایل چارلنگ
بی عروس تو کل بزن، تا مو کنم جنگ
و شمشیرم به گل زنم سی سی ایل چارلنگ
(و ممدلی شیر علی مردون)
کنی تیپ، کنی سپاه، کنی فراشم
روه دین دام و ددوم بیان سر لاشم
کنی تیپ کنی سپاه کنی فراشم
و روه دین دام و ددوم بیان سر لاشم
(و ممدلی شیرعلی مردون)
شیرعلی مردان خان بختیاری نوه ی محمدعلی خان
شمشیر علی مردان، طلای خالص
به زمین برق می زنه به آسمون آتیش
(و محمدعلی شیر علی مردون)
تفنگ علی مردان باز هم صدا کرد
سرهنگ کلاه پوستی، هنگ رو گم کرد (هنگ از تقسیمات نظامی)
(و محمدعلی شیر علی مردون)
تفنگ علیمردون، باز هم غرش کرد
سرهنگ کلاه پوستی، چادر رو خراب کرد
(و محمدعلی شیر علی مردون)
بی بی عروس (عروس خانم) تو کل بزن (فریاد شادی سر بده)، تا من جنگ کنم
شمشیرم رو به گــِـل بزنم، برای ایل چهارلنگ
بی بی عروس تو کل بزن، تا من جنگ کنم
و شمشیرم رو به گل بزنم برای ایل چهارلنگ
(و محمدعلی شیر علی مردون)
کجاست تیپ، کجاست سپاه، کجان خدمه ام
که بره دنبال مادرم و خواهرم تا بیان بالا سر جسدم
کجاست تیپ، کجاست سپاه، کجان خدمتگزارانم
و برن دنبال مادرم و خواهرم تا بیان بالا سر پیکرم
(و محمدعلی شیر علی مردون)