توضیحات
نت راک هندی ردیف میرزا عبدالله دستگاه ماهور با حاشیهنگاری نیما فریدونی
گوشه‌های راک
خانواده گوشه‌های راک شامل راک هندی، راک کشمیر، راک عبدالله و برخی گوشه‌های مرتبط دیگر است. این باور وجود دارد که نام «راک»، از راگا در موسیقی هندی ریشه می‌گیرد؛ به خصوص که نام دو گوشهٔ راک کشمیر و راک هندی به مناطقی در سرزمین هندوستان اشاره دارد. نام گوشهٔ «راک عبدالله» احتمالاً نشان‌دهندهٔ رابطهٔ آن با میرزاعبدالله است اما از آنجا که نام آن در ردیف آقا حسینقلی هم آمده و میرزاعبدالله هم فردی وارسته بود، لطفی حدس می‌زند که شاید نام این گوشه در واقع به ابا عبدالله (از القاب امام سوم شیعیان) اشاره دارد و شاهد آن را گوشهٔ «حسینی» می‌داند. از سوی دیگر، در مراسم تعزیه وصف حال عبدالله بن حسن با راک عبدالله اجرا می‌شود. گوشه‌های راک گسترهٔ صوتی زیادی (تقریباً به اندازهٔ تمام دستگاه ماهور) دارند و به دلیل فرود مشکلشان، از نظر اجرا دشوار هستند.
بیشتر مشخصات گوشه‌های راک شبیه به گوشه‌های نهیب و عراق است؛ با دو تفاوت عمده: درجهٔ ششم ماهور در راک ربع پرده بمتر می‌شود و درجهٔ هفتم ماهور نت متغیر نیست. به این ترتیب، این نت ششم تغییریافته نت آغاز گوشه است؛ درجهٔ هشتم ماهور نت شاهد است و درجهٔ پنجم ماهور نت ایست است. علی‌رغم شباهت کلی مُد گوشه‌های راک با گوشه‌های نهیب و عراق، تغییر همین دو درجه برای تفاوت فضای موسیقایی آن‌ها کافی است و تشخیص آن‌ها از یکدیگر را آسان می‌کند. همین تفاوت‌ها باعث می‌شود که در فاصلهٔ درجات پنجم تا نهم ماهور، گوشه‌های راک از نظر فواصل با دستگاه چهارگاه مطابق شوند؛ چیزی که در گوشه‌های نهیب و عراق شنیده نمی‌شود. فرهاد فخرالدینی این گوشه‌ها را بیشتر با فواصل بیات اصفهان منطبق می‌داند.
در گوشهٔ راک کشمیر، درجهٔ هشتم ماهور علاوه بر این که نت شاهد است، نت آغاز گوشه نیز هست. تمرکز این گوشه بر فضای صوتی اوج دستگاه است.
در اجرای دستگاهی ماهور گوشهٔ راک هندی معمولاً آخرین گوشه‌ای است که پیش از فرود به درآمد ماهور اجرا می‌شود. راک هندی نیز بر درجهٔ هشتم ماهور و فضای اوج دستگاه تمرکز دارد اما در راک هندی درجهٔ دهم ماهور دیگر پایین آورده نمی‌شود و بکار می‌شود و از این جهت مثل درجهٔ سوم ماهور می‌شود (یعنی فضای صوتی دانگ سوم و دانگ اول یکسان می‌شود) و این زمینهٔ بازگشت به محور اصلی ماهور را فراهم می‌آورد. مشخصهٔ دیگر این گوشه استفاده از ضرب‌آهنگ همیولا است که ترکیبی از 6
4 و 3
2 است و از این رو این گوشه به صورت ضربی اجرا می‌شود. گسترهٔ صوتی راک هندی یک فاصلهٔ دوازدهم است (چنین درجه‌ای از گستردگی صوتی در گوشه‌های ردیف نادر است)؛ درجهٔ پنجم ماهور نت آغاز آن و درجهٔ هشتم ماهور نت ایست آن است. در راک هندی درجهٔ هشتم ماهور نت شاهد نیست و تأکید ملودی روی هر دو درجهٔ هشتم و نهم است. در پایان راک هندی، فرودی به دانگ اول ماهور صورت می‌پذیرد. در ضمن، این فرود، درجهٔ ششم ماهور هم بکار می‌شود تا بازگشت به محور اصلی ماهور کاملاً ملموس باشد.
گسترهٔ صوتی دستگاه ماهور با در نظر گرفتن گوشه‌های راک
پس از اجرای گوشه‌های راک و بازگشت به محور اصلی ماهور، اجرای دستگاه با استفاده از گوشه‌های مختلفی در فضای درآمد ماهور به پایان می‌رسد. این گوشه‌ها شامل مثنوی (که نامش تنها به قالب شعری که در آن به آواز خوانده می‌شود، اشاره دارد)، چهارمضراب یا رِنگ باشد.[۸۹] فخرالدینی به نقل از ردیف موسی معروفی از گوشه‌های ساقی‌نامه، صوفی‌نامه و کشته نیز نام می‌برد و توضیح می‌دهد که در اصل همهٔ این‌ها یک آهنگ هستند که ساقی‌نامه در ماهور، صوفی‌نامه در همایون و اصفهان و کشته در پرده‌های شکسته یا افشاری اجرا می‌شود. در این گوشه‌ها شعری بر وزن «فعولن فعولن فعولن فعول» (که در عروض با نام «بحر متقارب» شناخته می‌شود) خوانده می‌شود؛ شاهنامهٔ فردوسی نیز بر همین وزن است و از این رو این وزن را حماسی یا رزمی می‌دانند اما حافظ نیز ساقی‌نامه‌هایی با مفاهیم عرفانی بر همین وزن سروده‌است.[۹۰] گوشهٔ «حَربی» نیز (که نامش به معنای «رزمی» است) از همین جنس است و بیشتر برای موسیقی رزمی و زورخانه‌ای به کار گرفته می‌شود. حسن ختام اجرای ماهور نیز (مانند اجرای دستگاه‌های دیگر) معمولاً یک رِنگ است که رنگ شهرآشوب نمونه‌ای از آن است.
راک هندی ۱، دستگاه ماهور، ردیف میرزاعبدلله، اجرا صهبا مطلبی، Rake Hendi 1, Mahour, Mirza Abdollah
راک هندی . دستگاه ماهور . ردیف میرزاعبدالله . آموزش تار نی
دیدگاهها
هیچ دیدگاهی برای این محصول نوشته نشده است.