نخستین بار علینقی وزیری در نت‌نویسی‌های خود از حروف لاتین برای نگارش اشعار و ترانه‌ها زیر نت‌ها استفاده نمود.
بعدها شاگرد او ابوالحسن صبا در کتاب ردیف‌های خود اشعار را با حروف نستعلیق نه زیر نت‌ها بلکه به صورت مجزا و لابه‌لای خطوط نت نگارش نمود. این شیوه انتقاد وزیری را درپی داشت. اگر چه صبا برای احترام به خط فارسی این کار را انجام داده بود اما می‌شد انتقاد وزیری را در این مورد به‌جا دانست که در هنگام استفاده از این نت، هنرجو یا مدرس در تلفیق و تطبیق شعر و موسیقی دچار مشکلات عدیده‌ای می‌گردد.
این‌جانب، مدت زیادی به این موضوع و راه حل آن اندیشیدم. شیوه‌ی مورد استفاده‌ی من که با حروف فارسی زیر نت‌هاست به‌نظر شیوه‌ی خوبی آمد. نسبت به شیوه‌ی لاتین، سرعت دشیفراژ (هم‌زمان خواندن و نواختن نت‌ها و کشف شعر مربوطه) بالاتر رفت. ضمنا نگاه صبا در رعایت رسم الخط پارسی درنظر گرفته شد. نیز نگاه وزیری در تطبیق شعر و نت رعایت شد.
هنرجویان نیز با این سیستم جدید ارتباط خوبی برقرار نمودند، تا این که پروژه‌ی نت‌نویسی تصانیف قدیمی به‌روایت عبدالله خان دوامی پیش آمد. امیر موسوی از من خواست در این مورد یک نظرسنجی داشته باشیم، چون برخی به این شیوه انتقاد داشته و به ایشان منتقل کرده‌اند.
لطفا با شرکت در این نظر سنجی به ما برای انتخاب درست راهنمایی دهید. هم‌چنین درصورتی که نظری دارید، زیر این نوشته نظر خود را بفرمایید.
۳ شهریور ۱۳۹۷
نمونه‌ی نت با زیرنویس لاتین
نمونه‌ی نت با زیرنویس پارسی
در زیر جدول تطبیق حروف فارسی با حروف لاتین برای نوشتن متن شعر و کلام زیر نت موسیقی علینقی وزیری می‌آید:
با سلام و احترام
گرچه وجود زیر نویس فارسی زیر نت ها در نگاه اول کار را راحت تر جلوه میدهد اما بنده مخالف نوشتن زیرنویس فارسی زیر نت ها هستم به سه علت زیر:
1) نوازنده نت خوانی را از چپ به راست انجام میدهد و زمانی که چشم نوازنده نت ها را میخواند طبق مسیر حرکت نت ها， از چپ به راست صفحه حرکت میکند ， اما وقتی شعر را فارسی زیر نت ها بنویسیم ， مسیر حرکت چشم یک بار از چپ به راست است و بار دیگر از راست به چپ تا تلفیق شعر و موسیقی در مغز جا بیفتد که این موضوع سرعت انتقال را به ویژه در قطعه های با مترتند به شدت کم میکند.
2) بایستی واقعیت را قبول کنیم که زبان نوشتاری فارسی ما بدون ذکر مصوت ها در آن واقعا ناقص است و یا بایستی مانند زبان عربی فتحه و کسره و ضمه را روی کلمات بگذاریم یا از همان به اصطلاح به صورت فینگیلیش نوشتن， استفاده کنیم چون نوشتار زبان انگلیسی بدون نیاز به گذاشتن مصوت ها توانایی انتقال تلفظ صحیح را دارد و مصوت ها نیز درون حروف انگلیسی تعریف شده اند.
3) مورد سوم عدم توانایی تفکیک پذیری حروف در کلمات فارسی است ，در واقع در زبان فارسی حروف به هم می چسبند تا کلمه ای را بسازند اما در انگلیسی حروف در کنار هم می آیند و بدون چسبیدن به هم کلمات را می سازند， به عنوان مثال وقتی میخواهیم هجاهای کلمه “آسمان ” را جدا کنیم ， به سه بخش تقسیم میشود که هر بخش را بایستی زیر یک عدد نت بیاوریم از چپ به راست میشود” مان س آ” اما در انگلیسی به راحتی مینویسیم “a se man“.
به نظر بنده ترکیبی از دو شیوه وزیری و صبا بهترین جمع بندی است， به صورتی که هم زیر نت ها لاتین بنویسیم مانند کتاب های انوش جهانشاهی که زیر تک به تک نت ها حروف لاتین آورده شده و هم در پایین هر قطعه ابیات را فارسی و با نستعلیق بنویسیم， ابیاتی که مربوط به خطوط میزان بالای آن صفحه هستند， مانند کتاب ذوالفنون.
با سپاس فراوان از شما برای راه انداختن چنین بحث های کاربردی.
درود بر شما. سپاس از اظهار نظر شما.
درباره ی مورد ۱ تا حدی حق با شماست: سیستم لاتین نویسی هم جهت با نت پیش می رود و چشم یک جهت را دنبال می کند اما وقتی با آمار دقیق به این موضوع نگاه می کنیم می بینیم که باز هم سرعت ما در تطبیق شعر و نت در سیستم فارسی نویسی بیشتر است. این به دلیل این است که در مغز انسان یک سری اِلِمان ها کَش (Cache) می شوند. و ما به سرعت با دیدن می توانیم آنها را تجزیه و تحلیل کنیم. این مساله‌ی کَش با عادت ها و تکرارها به وجود می آید. چون ما در مدت زمان آموزش زبان فارسی بیشتر با حروف فارسی در تماس بوده ایم وقتی بخشی از واژه را به فارسی می بینیم بسیار سریعتر به اصل مطلب پی می بریم تا وقتی لاتین آن را. ضمنا وقتی ما از سیستم فینگلیش استفاده می کنیم بعد از تشخیص واژه به نوعی ابتدا ما آن را در ذهن به فارسی تبدیل می کنیم و بعد آن را شناسایی می کنیم. برای خود بنده این تجربه به مراتب وجود داشته است. ردیف دوامی را که براساس لاتین زیرنویسی کرده ام و سال هاست آن را تدریس می کنم و تقریبا هم نت و هم اشعار را از بر هستم اما در هنگام دشیفر نواختن باز یک تاخیری در تطبیق برایم ایجاد می شود که آزار دهنده است. اما در سیستم فارسی نویسی ممکن است بار اول مشکلاتی بسیار کم داشته باشم (به مراتب کم تر از سیستم لاتین) اما در دفعات بعدی نواختن بسیار سریع شعر را تشخیص می دهم. این اتفاق با دیدن بخش اول یک کلمه ایجاد می شود و بقیه ی شعر یا کلمات به سرعت در ذهن از طریق سیستم کَش تداعی می گردد. در نوشتن فارسی در نرم افزار نیز کار ما تا حدی آسان تر از لاتین است. چرا که برخی علامات لاتین در کیبورد انگلیسی وجود ندارد که مجبوریم هر بار از طریق قسمت سمبل ها (Symbols) در نرم افزار آن ها را تایپ کنیم. ( از جمله آ که ترکیبی از a و ^ در بالای آن است یا چ و ش و …) . در فارسی نویسی اگر چه اعراب گذاری کار را سخت می کند اما باید در نظر داشت که در لاتین نیز همین کار صورت می گیرد مثلا برای نوشتن آسِمان ما باید این گونه بنویسیم Aseman) و کسره‌ی س را به صورت دو حرف S و e در نظر بگیریم.
اگر چه شاید تغییر رسم الخط فارسی هم‌چون ترکان عثمانی و تاجیکان که از حروف لاتین در چند دهه‌ی گذشته استفاده کردند در ایران هم اتفاق بیفتد که این در حوزه ی کاری کارشناسان خط است، اما به زمانی بس طولانی برای تغییر عادت احتیاج دارد. هر چند بسیاری از کارشناسان تاجیک و ترک امروزه از لزوم برگشت به سیستم قبل سخن می گویند.
در چند سال گذشته با ورود تلفن همراه به ایران پیامک های فینگلیش بسیار رایج شد اما پس از تغییر تکنولوژی و ورود زبان فارسی به این دستگاه ها دوباره مخاطبین ایرانی تمایل به استفاده از زبان فارسی را پیدا کردند و در حال حاضر استفاده از پیامک های فینگلیش به طرز فاحشی کاهش یافته است.
در مورد جمع بندی سیستم صبا و وزیری می توان گفت اگر چه این کار همواره لازم بوده و اکثرا از این شیوه استفاده شده است اما به موضوع ما که کمک در سرعت تطبیق است کمکی نخواهد کرد.
اگر چه بیش از ۹۰ درصد کتب موسیق و نت های کارهای آوازی در ایران به شیوه ی لاتین نگارش شده اند اما نباید نسبت به آن با دید متعصبانه برخورد کرد. به نظر من باید چشم ها را شست و جور دیگر باید دید.
در پایان از جنابعالی و دوستانی که مانند شما می اندیشند درخواست می نمایم چندین برگه نت را هم به صورت فارسی و هم به صورت لاتین زیرنویس نمایید و در برهه های زمانی مختلف در طول یکسال به صورت آماری به اجرای آن ها بپردازید. و هر بار سرعت آنالیز و تطبیق را برای خود یادداشت نمایید و گزارش برآیند آن را دوباره برای ما ارسال نمایید. تجربه‌ی چند ماهه‌ی ما در این مورد موفقیت سیستم فارسی نویسی را هر باره تایید نموده است. منتظر گزارش آماری شما خواهیم بود. با سپاس
باسلام و خسته نباشید برای اینکه به چنین مطالبی می پردازید که معمولا کسان دیگر اینقدری برایش ارزش قایل نیستند . با فرمایش شما در خصوص اینکه راحت تر می خوانیم و روش علینقی وزیری اشکالاتی از لحاظ متبادر شدن سریع شعر به چشم تا اندازه ای موافق هستم اما از چند جهت فکر می کنم اگر به زبان لاتین بنویسند در دراز مدت بهتر است
اینکه شما کلمه را تقطیع شده زیر یا بالای هر نت بگذارید و به اندازه هر هجا آنها را به هم وصل شده نگه دارید از لحاظی شاید کمک کننده و با مخاطبی که تنها از لحاظ دیداری با نوشتار فارسی آشنایی دارد مناسب باشد اما با فلسفه کلامی و اتصال خطی کلمات بهم که در نهایت به مفهوم کلی شعر می رسد بسیار ناقص است . یعنی شما هجا ها را زیر هر نت دارید اما اینکه این مجموعه نهایتا به چه شعری می رسد واقعا نارسا است .اگر لاتین بنویسید گذشته از اینکه حرکت آن همخوانی با حرکت چشم در دنبال کردن نت دارد در نهایت با نگاهی گذرا و با عادت به این سبک کم کم شما می توانید شعر را هم در یک فراز و جمله ببینید و حتی اگر علامت هایی مثل تعجب ، نقطه ، سوال داشته باشند قابل پیگیری هستند .
نهایتا اینکه شما واژگان رادر زیر یابالای نت می نویسد و زبانتان لاتین است به آن جامه بین المللی هم می پوشایند یعنی وقتی پارت را به هر خواننده بین المللی بدهید با کمی بالا و پایین در ادای کلمات می تواند آنچه راکه می خواهید اجرا کند .
اگر این حرکت چیز مناسبی بود به طریق دیگر می توانستیم بگوییم چرا نت را از راست به چپ ننویسیم ؟ در آنجا شما می خواهید اعتبار یک زبان بین المللی را حفظ کنید و چهارچوب و امکانات آن را به هم نزنید اما وقتی بصورتی که پیشنهاد دادید می نویسید حاصل نه فارسی است نه انگلیسی و لاتین و چیزی است که نه ماهیت زبان و نه زیبایی خط فارسی را نمی تواند انتقال دهد . بهتر آن است که همان ساختار فونتیک مانند لاتین را حفظ کنیم و این قاعده را بعنوان روش مناسبی در تناسب با خط موسیقی بپذیریم . قطعا امروزه باید نو آموزان موسیقی که کم سن و سال هستند و کمابیش با الفبای انگلیسی آشنایی دارند از این مهارت خود در انطباق با روش علینقی وزیری بکوشند .
و اما در انتها سوالی دارم آیا شما می توانید منبعی را برای درست نوشتن لغات و کلمات با روش علنقی وزیری معرفی کنید ؟ چون من آهنگسازان متعددی را می شناسم که از شناسه های مختلفی برای نوشتن لغات و کلمات استفاده می کنند و یک روش همگن قابل اتکا برای این کار را نمی شناسم
درود و سپاس بیکران از اظهار لطف و نظر جنابعالی
در زیر جدول علینقی وزیری که در کتاب دستور ویولن ایشان به چاپ رسیده تقدیم می‌گردد: